Lobios

Abstract: The Galician and Portuguese word lóvio/lobio 'vine gallery', probably of Suevic origin, derives from the Proto-Germanic word *laubjôn 'summerhouse, bower'. Usual in the documents of the Middle Ages, unusual today, it have originated several land names in Galicia.

Esta é unha verba da que eu moito gusto, porque fai parte do nome dunha igrexa de Santiago, a miña cidade: San Fiz de Solovio. Que o mesmo é que San Fiz de baixo os lobios. E que son os lobios? Sarmiento escribía hai xa máis de douscentos e cincuenta anos:

En Ribadavia y otras partes significa la parra que está junto a casa para sombra y pasear. Es puro gótico de laubach y lobio que, según Du Cange, significa corredor, galería o paseo. Así de pergula latín, que significa el corredor o galería, y aun la parra, vino la voz parra, como de berulo. Berro.”
(CATÁLOGO DE VOCES Y FRASES, 1745-55)


Gótico ten para Sarmiento o significado clásico da verba, equivalente ao que hoxe chamamos proto-xermánico. E só cincuenta anos máis tarde, nas súas papeletas, emprega o termo o padre Sobreira para definir outras verbas:

aparrado , da. Ribadavia. Cosa más baja de lo que conviene, como casa o lobio, que hagan como techo que se baja.”
barrèdo. s. m. de Lemos y Lobio. La pieza de heredad que está contigua a la casa, y que regularmente es barrenta. Por lo común están de viña, y en ella muchas parras; y por éstas puede llamarse barredo, del nombre barra por parra; y por la misma razón puede llamarse lobio, al uso del Ribero.”
barra. s. f. Piloño. El tejido de palos, tendidos sobre postes de palo, para
sustentar cepas. Ribadavia Lobio. Emparrado, parral. Papeletas
Máis recentemente, Eladio Rodríguez no seu DICCIONARIO ENCICLOPEDICO GALLEGO-CASTELLANO (1958-61) escrebe:

En comarcas vitícolas de Galicia hay LOBIOS de relativa extensión y altura, que se alzan sobre caminos de carro y atraviesan entre muros los viñedos, y se forman en corrales y aprovechan además tierras sin cultivo para utilizar el espacio en otras plantaciones.”

Polo tanto, lobio pode ser o seguinte (na Arnoia):


Ou esto outro (na Barbanza):


Ou tamén isto (en Cubeliños, Ribeira):


ORIXE

Efectivamente, o termo lobio é considerado xermánico, e suevo, xurdido dunha forma *laubjo, que achamos emparentada con outros termos similares:

antigo saxón lōvia* “emparrado, alpendre, galpón, quiosco”;
nerlandés medio loive, “idem.”;
antigo alto alemán louba “idem”. Todas estas formas son femininas, frente a galega, másculina e só masculina.


Documentase o seu emprego como apelativo só na Galiza, aínda que como topónimo achámo-lo na Galiza, en Portugal e en Asturias:

Lobio (35 hab.- Santiago de Compostela, A Coruña)
Lobios (0 hab.- Negreira, A Coruña)
Lobios (483 hab.- Lobios, Ourense), era Louios (Celanova, 1032)
Lobios (32 hab.- Porqueira, Ourense)
Lobios (San Xillao) (frg. 112 hab.- Sober, Lugo)
O Lobio (9 hab.- Sober, Lugo)
O Lobio (49 hab.- Paderne, A Coruña)
+Lovio (extinto, en Lousame, A Coruña), 'in Pistomarcos, uilla que dicitur Uernimes, aliam ibidem Louio' (Sobrado, 966)
E na igrexa de San Fiz de Solovio, en Santiago, < *sub lobio, chamada "sancti Felicis de Louio" en documento do ano 1077. 

En Portugal:
Loivo (Vila Nova de Cerveira, VC)
Loivos (Baião, PO)
Loivos (Chaves, VR)
Loivos (Montalegre, VR)
Loivos da Ribeira (Baião, PO)
Loivos do Monte (Baião, PO)

E nas Asturias:
Lloviu (Ribadesella, Astúrias)
El Lobiu (Grado, Astúrias)

O anterior mapa amosa a dristribuzón dos anteditos topónimos no noroeste da península ibérica.

~o~o~o~

A presenza da verba na documentación medieval, polo xeral na forma lovio, é abondosa:
“in Pistomarcos, uilla que dicitur Uernimes, aliam ibidem Louio que mihi debitam manet de proprios domnos per scripturas firmitatis” (Sobrado, 966)
in Pistomarcos, uillam quam dicunt Lobio” (Sobrado, 966)
et de illo lovio que iacet sub illa quintana medietate integra (...) super casa de Bellendo illo lovio cum sua vinea. (...) in loco predicto iuxta illa casa et illo lovio et vai per illa carrale (...) et est ipsa vinea prope domo mea sua lovio et figet se in carraria qui discurre ad ecclesie (...) ipso quintanario de Gondemaro cum suos paritenarios et con suo lovio et suas mazanarias et alio petazo de terra (...) Asileva illo quintanario medio cum suas partes et cum suo lovio medio et cum suo ortale et cum suo pumare et (...) et alio lovio qui iacet subtus nostro domo“ (Celanova, 975-1009)
villam meam de Nanton, cognomento Lovio, integram, quam habui de parte aviorum, et parentum meorum” (Santiago, 988)
in illa quintana mea ratione et de illo lovio VIa integra, de illo cellario medietatem integra” (Celanova, 1005)
et vinea quam comparavimus de Onsido, lovio ante sua casa, foris illo pedazo de vinea quod donavit” (Celanova, 1009)
in Castro et de illa peraria IIIIa, et de illo lovio cum suas mazanares VIa et de suas figares medietatem “ (Celanova, 1010)
villa de Parata iuxta sanctum Verissimum Va integra et uno lovio obtimo, precium uno modio LXII. alia vinea que fuit de Instella et alio lovio in illa quintana precium modios X” (Celanova, 1011-1045)
Aloito abba vendimus vobis ibidem in Buvadem medietate de illo lovio qui stat iuxta illa casa et medietatem de illa larea” (Celanova, 1022)
acentia ipsas hereditates in locis predictis quos nunccupant Guini, in Lovios et in sancto Felice quantas ibem habuimus sic de avolengo” (Celanova, 1022)
alio lovio de vinea que iacet iuxta casa de Leovegildo (...) IIIIa laria de lovio levat se de casa de Amalilli et fer in vestras” (Celanova, 1026)
iacentia sub domo ubi ego Toderedo abito illo meo lovio de illo meo horto levat se de alia vestra vinea (...) feret in illo meo horto et de alia parte in lovios de domna Placia medietate vobis inde concedimus (...) iuxta domum de Menindo Pelaiz cum suo terreno exceptis illo lovio et accepimus de vos precio panem et vino modios II.” (Celanova, 1030)
alio lovio de Vimaredo que pariavit ad illa comitissa per iuditium” (Celanova, 1031)
do vobis ipsa vinea cum suo lovio de mea ratione” (Celanova, 1032)
ego Todilli davo vobis ibi uno lovio de vinea circa illa vestra pro que accepi precio modio” (Celanova, 1033)
et ego Gemondo et Sunilli facimus cartula de uno lovio qui stant ante nostra porta medietate de illo lovio pro que dedistis mihi precio vino modios VI centeno modios “ (Celanova, 1075)
piscarias usque in Penna Iouesendi, id est casas cum suos lobios, terras cultas uel incultas, arbores fructuosas uel infructuosas” (Lourenzá, 1110)
E máis. E tamén en documentos en Galego, da baixa idade media:
Miña cortiña et meu loveo da Fonteyña” (Ribadavia, 1361)
“... a meatade de toda huna leyra d ' erdade et loveo et vina et cortina que vos oora teendes por min ... “ (TMILG: Oseira, 1371)
Et a dita minna parte de erdade et vinna et loveo et cortinna bem lavrada et bem parada de todo lavor em cada huun anno commo non desfallescam a dita cassa et ella por mingoa de lavor et de boo paramento.” (TMILG: Oseira, 1371)
Item a su a torre da Mota hum loveo que tem Affonso da Vide” (TMILG: Oseira, 1473)
Foneticamente temos un paso *laubj- > *lōbj-, monotongación, aínda xermánica, que orixina en romance unha o fechada. Opcionalmente, poderíamos ter logo *lōbj- ou *lōbbj-.
Evolución xermana: *laubj- > *lōbj- ou *lōbbj
Evolución romance: *lōbj- ou *lōbbj- > lovio [l'oβyo] = lobio

Mais referencias deste apelativo poden ser achadas na edición do “Onomástico Etiomológico de la Lengua Gallega” a cargo de J. L. Pensado (vol 1º, pg. 46 e 47).

Comentarios

O máis visto no último mes