De Ansemil até Asgard

Seguindo coa onomástica germánica na Galiza, vou agora co tema proto-germánico *ansuz 'deus, semideus, divindade', derivado dum proto-indoeuropeu *ansu- 'espírito, demo' (IEW: 48), e que achamos nom só na antroponímia, como havemos ver, senom tamém nalguns apelativos, como o antigo irlandês áss, plural æssir 'divindades', co seu derivado Ásgarðr 'Morada dos deuses', ou a verba anses (verba idêntica em orige a æssir ˂ PG *ansiwiz), recolhida por Jordanes como o nome colectivo dos deuses dos godos pagaos.




A.- NOMES DERIVADOS DE PG *ANSUZ 'deus'


A.1.- Anson.

Antropónimo masculino pouco frequente, penso que se remete ao tema base PG *ansuz, com declinaçom imparissilábica: anso*, ansonis*. Logo, o seu significado deve ser 'deus'.


faceremus uobis carta de mazanarias X que habuit pater meus Anson in pumare de uilla Gunderedi (Sobrado 952)

et de Breto Siis, Golmaro Siis. de Golmaro Siis, Anson Gulmaris. de Anson Gulmaris, Rodericus Ansois. de Roderico Ansoys, Menendus Roderici et Pelagius Roderici, Guntrodi Roderici, Gudina Roderici (Sobrado s.d.)

comes domnus Suarius, cf. domne Gundisalvus Ansuiz, cf. domnus Gundisalvus Pelaiz, cf. (Lourençá 1121)


Tem deixado toponímia associada (se o seguinte nom vem do antropónimo Ansoi, que havemos ver máis diante).


  • Ansói / Ansoi (s.d.- Oça dos Rios, Crunha)


Ansoni ˃ *Ansone ˃ *Ansõe (perda de /n/ intervocálico) ˃ Ansói


Försteman (ADN: 121) da: Anso, Aso, Aaso, Anniso, Asso, Osso.



A.2.- Ansila ˂ PG *Ansilan.

Antropónimo derivado mediante o sufixo diminutivo -ila. A pesares de ser infrequente nas fontes, é moi frequente na toponímia:


Teodemirus, item Suniemirus, Ansila, Daniel, Quonimio presbiter (Sobrado 818)


Todos os seguintes topónimos derivam do anterior antropónimo, em geral por perda de /l/ intervocálico.


  • Anseám / Anseán (116 hab.- Dumbria, Crunha)

  • Santa Catarina de Anseám / Anseán (freguesia com 86 hab.- Corgo, Lugo) ˂ 'Stephani de Farnadarios. Sanctam Eulaliam de Cerceda. Villam de Ansilam. Sanctum Julianum de Monumenta, Sanctam Eulaliam altam' (CODOLGA: Lugo 1120)

  • Santiago de Anseám / Anseán (freguesia com 74 hab.- Lalim, Ponte Vedra)

  • Anjá / Anxá (3 hab.- Bola, Ourense)

  • Enciám / Encián (31 hab.- Laracha, Crunha)

  • Incinhám / Inciñán (5 hab.- Muras, Lugo)

  • Lama Ansiám / Lamansián (108 hab.- Abegondo, Crunha)


Em geral, a evoluçom destes topónimos é:

(villa) Ansilani (forma genitiva co significado de 'Vila/Casa de Ánsila' ˃

˃ Ansilane (/i/ átono /e/) ˃

˃ *Ansiane (perda do /l/ intervocálico, característica do galego-português) ˃

˃ *Ansiãe (perda do /n/ intervocálico com nasalizaçom regressiva) ˃

˃ *Ansiãã (assimilaçom de vogais em hiato) ˃

˃ Anseám / Ansiám (desnasalizaçom)


É especialmente interessante a provável história evolutiva de Enciám e Anjá. Na Galiza o grupo /ns/ que provinha do latim ou das línguas prelatinas deveu reduzir-se em /s:/ já antes da chegada dos suevos. O grupo /ns/ germánico ou romanço, que em geral nom passa pola anterior assimilaçom, sofre tensons posteriores como a palatizaçom do /s/. Como exemplo máis salientável deste fenómeno que comento temos o lugar e concelho de Sam Genjo ˂ Sam Genso ˂ *Sam Ginesio. Esta evoluçom particular havemo-la achar máis adiante outras moitas vezes.


Por outra banda, dumha forma Enciám é doado obter Incinhám, gerando-se a nasal palatal do /i/ em hiato, como em minha ˂ lat MEAM, ninho ˂ nio ˂ lat. NIDUM, testemunha ˂ testemoya ˂ lat. TESTIMONIA.


Em Portugal som vários os que derivam dumha forma genitiva *Ansilanis, geralizaçom da declinaçom latina homo, hominis:


  • Ansiães (freguesia em Amarante, Porto)

  • Ansião (freguesia em Ansião, Leiria)

  • Carrazeda de Ansiães (freguesia no concelho de igual nome, Bragança)

  • Anciães (Felgueira, Porto)

  • Anciães (Ribeira da Pena, Vila Real)

  • Anciães (São Pedro do Sul, Viseu)

  • Fonte de Angeão (Vagos, Aveiro)


Em Astúrias, com preservaçom do /l/ intervocálico:


  • Ansilan (Coaña, Astúrias)


Os seguintes topónimos derivam do nominativo germánico do nome. Suspeito: Ánsila ˃ *Ánsla (o contacto entre consoantes evita a perda do l) ˃ Ansula / Ansola (recrea-se umha vogal que facilite a articulaçom). Datam provavelmente de plena idade média, séculos XI-XIII, e lembram a outros topónimos da mesma época e similar orige, como Cas de Guístola.


  • Casansula (5 hab.- Vedra, Crunha)

  • Casar de Ansola / Casardansola (12 hab.- Monte de Ramo, Ourense)


Förstemann recolhe (ADN: 122): Ansul, Ansulus, Ansellus, Ansila, Ansolo, Anselo, Asilo, Aselo, Ensilo.



A.3.- Ansilo f. ˂ PG *Ansilon.

Forma feminina equivalente ao anterior antropónimo. É pouco frequente, e nom tem deixado toponímia:


villas quod habeo de patris mei Trasiarici et de matre Ansilone que vobis trado (Celanova 862)


Förstemann recolhe (ADN: 122): Asila.



A.4.- Ansalon.

Provavelmente é umha variante de Ansila.


Leto, Benalas, Ansalon, Dexterico, Mito, Ero, Iermias (CODOLGA: Carvoeiro 956)



A.5.- Anselinus.

Ainda que o dobre sufixo -l-īn- da-se nalguns nomes galegos de tradiçom sueva ou goda (Abbelino, Adolinus, Addalinus, Francolino, Gundellino) a seródia documentaçom deste nome invita a considera-lo umha importaçom franca:


Pelagius Toeragus, cf.- Mirtinus Pelaici, cf.- Anselinus, cf.- Bernaldus Petrici, cf. (TB 1158)



A.6.- Ansellus.

Nom acho este nome na documentaçom galega (si o recolhe Förstemann, Ansellus, ADN: 122), que tem deixado o seguinte topónimo:


  • Morancelle (82 hab.- Cee, Crunha)


É dizer, temos um étimo *Maur- *Anselli ou*Mur- *Anselli ou *Mor- *Anselli. O primeiro elemento da-se ao menos noutros dous topónimos das terras de Fisterra:


Morpeguite (55 hab.- Mugia, Crunha)


Onde -peguite é o genitivo do antropónimo Pegito:

in tria Castella villa, quam nobis dederunt fratres Pegito, & suo frater Paschasio (CODOLGA: Lugo 998)

nos quidem servi vestri Pegitus presbiter et Spasandus presbiter (Samos 1002)


Santa Maria de Morquintiám (223 hab.- Mugia, Crunha)


Do antropónimo Kendila (p.e. 'Rodesindus clericus ts. Kintila presbiter ts. Leoderigus ts' , Celanova 919), que tem deixado máis topónimos: Quintiá (5 hab.- Friol, Lugo), Quintiá (16 hab.- San Sadurninho, Crunha), Quintiám (21 hab.- Lugo, Lugo), Quintiám (21 hab.- Outeiro de Rei, Lugo), Quintiám (12 hab.- Páramo, Lugo).


O primeiro elemento, mor-, agacha algumha verba prelatina já extinta. Tal vez um grado 0 de *meur- 'lodaçal?' (IEW: 741-743).



A.7.- Ansara.

Nome derivado cum sufixo átono -ara, só relativamente frequente na antroponímia germánica galega (o rei suevo Maldara ou Maldras, Wimara, Ildras...) ou europea (ADN 1199: Aclara, Aldara, Bertara, Droctara, Givara...). Só dou cumha cita:


'in Pedri de manda casal de Ansara, et casal de Iuzefe cum suas directuras' (Sobrado s.d.)


Suponho que o seguinte topónimo português deriva do nominativo deste antropónimo:


  • Ansara (Vouzela, Viseu)




B.- NOMES COMPOSTOS COM PG *ANSUZ 'deus'


B.1.- Ansetrudia f. ˂ PG *Ansedrudjō

Antropónimo feminino composto co segundo elemento o proto-germánico (PG) *drudjō 'amada'. Infrequente:


et ego Todemondo et uxor mea Ansetrudia ad vobis Vimara Kagitiz (Celanova 1032)


A conversom dum /d/ em /t/ é fenómeno típico das línguas germánicas sul-ocidentais (alamánicas), e aparece em geral ligado à chamada 'segunda rotaçom consonántica' germánica. Nom é fenómeno presente na língua gótica de Ulfila, senom em empréstimos como krekos 'gregos', tomado provavelmente dalgumha língua sueva (ver Gothic Online: Lesson 3, de Todd B. Krause and Jonathan Slocum).


Förstemann recolhe (ADN: 124) Ansitruda,Anstrudis, Anstruda, Ansdrude.



B.2.- Ansobrida f. ˂ *Ansofrida ˂ PG *Ansofriþō

Nome feminino composto co segundo elemento umha forma feminina de PG *friþuz 'paz, amor, amizade'. É pouco frequente:


Ausendus presbiter ts., Gilufredus ts., Vilocia ts., Ansobrida ts (Sobrado 860)


A evoluçom de /f/ a /ß/ entre vogais, ou entre vogal e r, é própria do galego-português e da-se tamém em castelám. Assi, do latim (TERRAM) DEFENSAM ˃ gal. Devesa, ou CHRISTOPHORUM ˃ Cristovo.


Förstemann acha a nivel europeu (ADN: 125): Ansifrida, Ansfreda, Asfrida, Ansfredis.



B.3.- *Ansigunda f. ˂ PG *Ansigunþjō

Este nome feminino só o acho na cita dum topónimo na Ulhoa:


'pomerio quod est iuxta fontem de Anxiunde' (Vilar de Donas 1239)


O nome *Ansigunda seria um composto co segundo elemento PG *gunþjō 'batalha, loita'. E ainda que os nome femininos rematados em -gunda nom perdem polo geral o seu /g/ intervocálico, hai um poucos casos em que si: Avonda, Ermionda, Ricionda, Rimionda.


Förstemann recolhe (ADN: 127) Ansegundis, Ansegunde, Ansgundis, Ansegudis.



B.4.- Anselmo ˂ PG *Ansihelmaz

Nome franco presente tardiamente e só em documentos da catedral de Santiago. Como todos os nomes rematados no tema germánico *helmaz 'elmo', é umha importaçom tardia, desde a França:


Fernandus Pandus cf. Petrus Uistrariz cf. Pejrunet cf. Anselme cf. rex Astruphus cf. Pelagius amplus cf. (CODOLGA: Santiago 1150)


Förstemann acha a nivel europeu (ADN: 128): Ansehelm, Ansehelm, Anshalm, Ansalm, Ansilm, Anzelm, Aselm, Anselemus...



B.5.- Ansilli f. ˂ Ansuildi f. ˂ PG *Ansihildjō

Moito máis frequente é este antropónimo feminino, composto formado co segundo elemento PG *hildjō 'loita, batalha'. Da-se em duas variantes, com e sem o infixo -w-, Ans-u-ildi e Ans-illi:


Trudilo Genlo Sisiuertus Nunilo Ansuildi Dauid Sparuildi (CODOLGA: Santiago 954)

hereditas que fuit de Codini et filius suis nominibus Ansilli, Guntina, Gonta, Kendulfo, Ledegundia (Celanova 1005)

item dedit nobis ibidem Visterlo et filis suis, Pelagio et Ansuilli, vineas multas et bonas, (Celanova 1010)

Saturninus cum uxore mea Ansilli, in domino Deo eternam salutem amen. (Samos 1026)

Nomenbonus et sua filia Punnina, Sunilli, domna Maria, Froilo, Ansilli, Maria, Tuda, Frogilli, Froilo, Bellida, Guda, Uita, domna Ansilli, Tudilli (Sobrado 1037)

Vistremiro Ramdiz cum sua villa, Ansilli cum sua villa (Celanova 1100)

et in Ceidi quinione de Egilo Uermuiz et de Ansilli Gunderindiz (CODOLGA: Doçom 1123)

damus et uendimus de casale que fuit de domna Ansili medietatem cum omnibus suis directuris (CODOLGA: Santiago 1150)


Tem deixado um topónimo associado, o que nom é frequente em antropónimos femininos (poidesse derivar logo dum masculino *Ansegildi?):


  • Ancil (34 hab.- Jove, Lugo), de Ansilli.


Entre os nomes francos é máis frequente a terminación -hildis; Förstemann acha a nivel europeu (ADN: 128): Ansehildis, Ansoildis, Anshilta, Ansiildis, Ansildis, Ansilda, Ansild, Ansilt, Anselda, Ashilt, Aashilt, Asilda, Asiltus, Enshilt, Ausuhildis.



B.6.- Ansileova f. ˂ PG *Ansileubō

Antropónimo feminino composto co segundo elemento PG *leubō 'amor'. Pouco comum:


et comparauimus eas de Ansileoua et de filiis suis (Samos 1053)


Förstemann acha a nivel europeu (ADN: 129): Ansleubana.



B.7.- Assemundus ˂ Ansemundus ˂ PG *Ansemunduz

Nome masculino frequente, composto co segundo elemento PG *munduz 'protector, patrom'. Moi frequente:


Ansemondas clericus cum omne mea hereditate (CODOLGA: Logo 816)

Ansemondus clericus in hoc placitum regule quem cognoui manu mea (Celanova 862)

Aroaldus ts. Nausti clericus ts. Ansemundus clericus ts. Dadila clericus ts. Astriverga ts (Celanova 879)

Ermegildus ts., Osormeus ts., Assemundus ts., Seniaredus ts., Recemundus ts (Sobrado 887)

Sindamundus ts. Leovegildus cfr. Ansemondus scripsit (Celanova 905)

omnes meos germanos, Auderigu, Foffu, Lezenio, pro nostras mulieres; Senda, Ansemondo (Celanova 934)

Leovildus abba, Ansemondus abba, Lidari abba (…) iuxta domus Ansemondo prope rivulo Tamara (…) Ansemondus abba quos pre[uisit] cfr. (Celanova 950)

Alamiro ts. Abreienas ts. Peppi ts. Sendino ts. Ansemondo ts (Celanova 955)

Daniel presbiter ts. Ansemondus presbiter ts. Adaulfus presbiter ts. (Celanova 957)

Veremudo presbiter Ansemundo presbiter Tanitus presbiter (Samos 960)

quomodo se delimitat de terminis Ansemundi et inde in terminos de Uillare (…) et inde in terminos de Agua usque in terminos Ansemundi (Sobrado 963)

Sempronius, Ansemondus, Decius, Sendinus, Menneus, (Samos 988)

villa de Sautilianes que fuit de Ansemundo (...) alia villa que fuit de Guntino et de Ansemundo tam de ista parte Arnogie quam de ultra (Celanova s.d.)

Seniorino ts. Citi Ansemondiz ts. Ermiario Ansemondiz ts. (Celanova 1007)

Manilani presbiter cfr. Ansemondus presbiter. Garsea presbiter. (Celanova 1010)

Daniel cf. Ansemondus cf. item Froyla cf. (CODOLGA: Santiago 1073)

Citi Ansemundiz, Ero Ansemondiz, Petro Toeriquiz (Lourençá 1084)

Gundisaluus episcopus conf., Assemundus episcopus Astoricensis conf., Audericus Tudensis episcopus conf. (TA 1087)

Citi Ansemondiz conf. Ero Ansemondiz conf. Suarjus Citiz conf. (CODOLGA: Lugo 1088)

alium quod fuit de domno Ansemondo; alium quod fuit de Ordonio Alvariz (Samos 1091)

Ansemundo testis. Petrus Armentarit notuit et conf. Louegildus abbas (CODOLGA: Santiago 1094)

Froila Menendiz conf., Citi Ansemondiz conf., Hordonius Egilaz conf.,(TA 1095)


A forma Assemundus amossa assimilaçom /ns/ ˃ /ss/, onde deve influir tamém a dissimilaçom entre as várias nasais do antropónimo. Tem deixado toponímia associada:


  • Ansamonde (15 hab.- Maside, Ourense)

  • Ansimonde (72 hab.- Minho, Crunha) ˂ 'villa que iacet in Andrade, et alia in Ansemunde, villa de Barveita.' (CODOLGA: Caaveiro 1107)

  • Asemonde (s.d., Lugo, Lugo), era tal vez Ansamundi em 'Petrus Froile de Pena. Pelagius Petri de Ansamundi.' (CODOLGA: Lugo 1160)

  • + Ansimunde (por Urdilde, Róis, Crunha) ˂ 'In primis mando corpus meum sepelliri in cimiterio Sancte Marie de Ordilde, et mando ibi mecum, et cetera. Et mando meam hereditatem de Figeyroa Sancto Justo illac parte aqua Ansimundi' (TTO 1237)


Förstemann acha a nivel europeu (ADN: 130): Ansemund, Anzemund, Ansmund, Hansemund, Osmund, Ozmund, Asmund, Asmond, Asmunt.



B.8.- Ansemirus ˂ PG *Ansemērjaz

Antropónimo masculino composto co segundo elemento PG *mērjaz 'grande, de sona, afamado'. Presenta-se em duas variantes: a conservativa Ansemirus, e a evoluída Ansemarus, com /e:/ ˃ /a:/, evoluçom esperável nas línguas germanas ocidentais. Piel e Kremer, molestos coa presença de /a/ onde aguardavam só /e/ ou /i/, interpretavam este último tema como o gótico hipotético *marhs 'cavalo' (PG *marhaz), mais isto cria umha estranha separaçom entre os nomes germánicos ocidentais (-marus, -merus, -mirus = 'famoso') e os orientais (-merus, -mirus = 'famoso', mais supostamente, -marus = 'cavalo'). O certo que a antroponímia goda e vándala apresenta pontualmente /a:/ onde o proto-germánico tem /e:/:


Godos: Gulduradi (por Gulduredi ˂ PG *Wulþureþaz), Gundemaro (por Gundemiro ˂ PG *Gunþemēraz), Radagaisus.

Vándalos: Visimar.

Burgundios: Godomarus.


Esta é a postura implicitamente mantida por Gerhard Köbler e as suas fontes onomásticas quando na entrada *mērja- do seu Germanisches Wörstenbuch recolhe:


Schönfeld, Wörterbuch der altgermanischen Personen- und Völkernamen, 1911, 43 (Ballomarius), 138ff. (Chariomerus, Chlodomeris, Chlothomerus), 87 (Filimer), 92 (Fraomarius), 98 (Gacobomarus), 105 (Geilamir), 107 (Gibimer), 115 (Gudomarus), 119 (Gunthimer), 141 (Chnodomarius), 147 (Inguiomerus), 154 (Leudomarus), 162 (Marcomeres), 167f. (Merobaudes?, Merogaisus, Meroveus, Miro), 189 (Ricimer), 204 (Sigimerus), 231 (Theudemer), 249 (Vadomarius), 263 (Vidmer), 270 (Vittamerus),


Reichert, Lexikon der altgermanischen Namen 2, 1990, 571 (Ademir, Argemir, Argemiro, Argimir, Ariamir, Arimeri, Audlmiro, Aveliemeris, Ballomeris, Catumer, Charimeris, Chariomer, Chlodomeris, Chnodomari, Damir?, Deomar, Ermemir, Erpamara?, Fersomer, Filimer, Filimir, Flameris, Flitomeris, Fraomar, Gaiobomar?, Galamari?, Geilamir, Gennomer, Gibimera, Gildomeris, Gilimir, Godomar, Gotomar?, Guldramir, Guldrimir, Gundemar?, Gunthimer, Hildimir, Hoamer, Ingomari?, Ingomerus, Ingviomer, Leomeris, Leomeri, Leudomar, Mari, Marabad?, Marcomar, Marcomeres, Marileif, Marilingu, Maring, Marivad?, Marove, Maerila, Mero, Merobaudes, Merobaudi, Merofledis, MerofliŒis, Merogais, Merovech, Merveif, Mirica, Miro, Prodomer, Ranimir, Retemer, Rignomeris, Riccimir, Richimeris, Richimir, Ricimer, Ricomer, Rigimer, Rignomeris, Salamir, Sandrimer, Segimer, Sigimer, Sigismeres, Sisimir, Suniemer, Teodemir, Theodomir, Theudomir, Theudemir, Theudomeres, Theudomeris, Thiudimer, Trasemir, Ucromir, Wadamiris, Wadamir, Wademir, Vadomari, WajemariR?, Valamer, Valdemar, Waldomeris, Valmar, Valvomeres, Wandemir, Viliermeres, Wazimar?, Widemaris, Vidimer, Willimer, Wimar?, Wimara?, Visimar?, Wistremir, Wistrimir, Vithimiris, Witimer, Vittamer, Wittimir)


Na Galiza o máis abundante é a forma arcaizante com /e/ e /i/, como na antroponímia goda, vándala, burgundia. E sueva: Miro, Ariamiro, Theudemiro, Vittimero...


Na Galiza este antropónimo Ansemirus é só relativamente frequente:


Vademirus testis, Ansemirus testis, Ordonius testis (Samos 907)

Oila ts., Sisualdus ts., Ansemirus ts., Merila presbiter ts., (Sobrado 946)

Atane, abba cf. Iegeredus cf. Ansem[irus] cf. (CODOLGA: Carboeiro 958)

et hereditate que comparavi de Ansemiro et de Froilo integra (Samos 982)

Sesmiro conversi. Ansemir conversi (Celanova 989)

et de illa alia media dedit inde Ansemiro a Sancto Michaele medietate et cambiavit Fortes Diaz cum Luzo (Samos s. X)

Tedila ts. Ansemirus ts. Menindo Alvariz cfr. (Celanova 1024)


Tem deixado vários topónimos, un de Ansemāri e outros de Ansemīri:


  • Sam Salvador de Ansemar (freguesia com 146 hab.- Castro de Rei, Lugo) ˂ 'in aecclesia de Ansemario, de nona IIIa; in Lamis de nona IIIa' (CODOLGA: Meira 1177); 'in casale de Auteiro et in Ansamar ocatauam partem de uno casale' (CODOLGA: Meira 1196); 'hereditas medietas none ecclesie de Ansemar, et de Ameixinedo, et de Lamis' (CODOLGA: Meira 1210)

  • Ansemil (8 hab.- Chantada, Lugo)

  • Sam Pedro de Ansemil (freguesia com 72 hab.- Silheda, Ponte Vedra) ˂ 'et post hec per terminos de Uerazia et de Ansimi et [f]-eret in terminis de Anaros et de Caruonario' (CODOLGA: Carvoeiro 1058); 'sco. Ueresimo de Fouea .XX. sls. sco. Petro de Ansimir .XX. sls. a Mercea .X. sls. sco. Laurentio de Carbonario' (CODOLGA: Santiago 1199)

  • Santa Maria de Ansemil (freguesia com 142 hab.- Cela Nova, Ourense) ˂ 'et alias inter sancto Pelagio, et sancta Maria de Ansimir' (Celanova 1043); 'villa quam vocitant sancta Maria de Ansemiri' (Celanova s. X); 'de aucterio de Canione, et inde divident cum villa de Ansemiri usque Sorga.' (Celanova 1026); 'et abet ipsa hereditate iacentiam in villa Ansemiri vocabulo Sancta Maria' (Celanova 1030).


Förstemann (ADN: 129): Ansmar, Ansimir, Osmer, Asmar, Aasmar.



B.9.- Anseredo ˂ PG *Anserēdaz

Nome masculino infrequente, composto co segundo elemento PG *rēdaz 'conselho, conselheiro':


et in Canoso duos, Sisnando, & Anseredo. (CODOLGA: Lérez 916)

venderemus vobis nostram rationem integram in illo pumare de Anseredo (Celanova 942)


O nome tem deixado algum topónimo, partindo dumha forma de acusativo latino *Ansaredu(m), e do genitivo Anseredi*.


  • Ansareo (17 hab.- Baralha, Lugo)

  • +Anserey (extinto, em Ponte Vedra), mencionado por Sarmiento no século XVIII, quem comenta te-lo lido como 'Casale Anseredi' no documento fundacional do mosteiro de Lérez, de 976. (ver. Pensado, J.L : 'Onomástico...', v. I, p. 422).


Förstemann (ADN: 130): Anseradus.



B.10- Anserigo ˂ Anserico ˂ PG *Anserīkaz

Antropónimo masculino frequente composto co segundo elemento PG *rīkaz 'rei'. A sua forma de acusativo evolue de Anserico em Anserigo, por leniçom romança, antes de cair em desuso:


Sendinus, Armentarius, Ansaricus, Egila, Sandon, Recemundus, (Samos 909)

Gudesteus ts., Sauaricus episcopus ts., Ansericus episcopus ts (TA 915)

Sauarico Dumiense, Asuri Auriense, Attila Zamorensi, Fronimio Legionense, Oueco Ouetense, Anserico Visense (TA 915)

Ranimirus rex conf., (signum), Cixilla episcopus conf., Ansericus episcopus conf., Oueco episcopus conf., Dulcidius episcopus, conf. (TA 932)

Franzemirus presbiter confessor cfr. Ansericus confessor cfr. Senta confessor cfr. (Celanova 982)

Leovericus presbiter cfr. Ansericus confessus cfr. Baltarius confessus cfr. (Celanova 989)

Gunza Alvitiz genuit Guntina Anseriz, et Maria Anseriz. Guntina Anseriz genuit Fernando Eita (Celanova s. X)

Menendo Gontiz, de Vangueses et fuit homo ibidem suprinus de Anserico qui est de Vanate (Celanova s. XI)

qui presentes fuerunt: Anserigu ts., Tanoy ts., Didacus ts., (Sobrado 1033)

Miro Asiulfo ts. Anserigo ts. Gomaro ts. (Celanova 1036)

pro testes: Anserigo ts. Reirigo ts. Ramiro ts (Celanova 1036)

pro testes: Anserigo ts. Senta ts. Ramiro ts. (Celanova 1036)

Froyla, monaco de Sancta Marina, cf. Sandinu Anseriguit, ts. Petro Gimaraz, ts. (CODOLGA: Caaveiro 1148)

alia quarta quam emi de Munio Anseriquiz (CODOLGA: Caaveiro 1097)

pro illa de Sancta Maria Gentinis pro illa que fuit de Pelagius Anseriquiz (TTO 1153)

datus huic iamdicto loco illum casalem in quo sedet filius de Petro Ansuriz (TTO 1157)

illam videlicet que fuit de Pipe et de Ansarigo. item adiudicamus monasterio de Juncaria tertiam partem integre de Castello (CODOLGA: Ourense 1225)


Tem deixados nom poucos topónimos na Galiza, do acusativo Ansarigo, e do genitivo Ansarici / Anserici:


  • Ansarigo (5 hab.- Neves, Ponte Vedra)

  • Ansariz (12 hab.- Peroja, Ourense)

  • Angeriz / Anxeriz (17 hab.- Alfoz, Lugo)

  • Santa Maria de Angeriz / Anxeriz (freguesia com 101 hab.- Friol, Lugo) ˂ 'Yohan Yanes d'Ansyriz' (Lugo XIV 1350) ˂ 'Anafreita et inde quomodo se extrema de ipsa hereditate de Ansirit et quomodo se extrema de Nodar' (Sobrado s. XIII)

  • Santa Marinha de Angeriz / Anxeriz (freguesia com 612 hab.- Tordoia, Crunha) ˂ 'et recta strata dirigit ad incruzelatam desuper Anseriz et inde ad furcam de Barveyros et per et per cautum de Flamilianos et per illam heremitam de Ramalonga (…) cum terminis vestris de Dubria et corrigimus superiores terminos de illa furca de Barveyros' (CODOLGA: Santiago 1124)

  • Angeriz / Anxeriz (12 hab.- Ourol, Lugo)

  • +Anserizi (extinto, por Alva, freguesia de Ponte Vedra) em 'giro Citofacta et sunt de ecclesiario, id sunt: Serpenciones, Godegildi, Anserizi, uilla de Fonte, Sancta Maria de Elua' (TA 1019)

  • +Anserici (extinto por Monte Rei, Ourense), em 'in Villaza hereditate de comite medietate integra cum adiunctionibus suis. Anserici sic media cum adiunctionibus suis. Metarius medietate integra cum adiunctionibus' (Celanova 1031); 'in territorio et valle Baroncelli, Villaza media cum adiunctionibus suis, Anserici sic media cum adiunctionibus suis. Metarius media cum adiunctionibus suis' (Celanova 1041)


Em Portugal:


  • Anceriz (Arganil, Coimbra)

  • +Anserici (extinto?, perto de Braga), em 'hereditate mea propria quam habui in villa Anserici subtus mons Ganidoria discurrente ribulo Aliste territorio Bracarensi.' (CODOLGA: Braga s.d.)


Förstemann (ADN: 130): Ansarich, Ansarich, Anserich, Ansericus, Ansurich, Osirich, Oosriha, Asarich, Asric, Asrihc.



B.11.- Ansedeus ˂ PG *Anseþewaz

Composto co segundo elemento PG *þewaz 'servo'.


Ansedeus diaconus confirmans manu mea (signum) feci. Uarjanus confirmans manu mea (CODOLGA: Leom 870)


Houvo um topónimo baseado neste nome:

  • +Ansey (extinto, por Poio – Sam Genjo, Ponte Vedra) mencionado por Sarmiento no século XVIII. (Pensado 1998, V. I: 422).


Förstemann (ADN: 130-131) recolhe: Ansedeus, Ansteus, Osdei, Asedeus.



B.12.- Ansuallo ˂ *Ansualdo ˂ PG *Answaldaz

Este antropónimo masculino infrequente, é um composto cum segundo elemento PG *waldaz 'governante, mandatário'. Só o documento umha vez como antropónimo, numha forma já evoluída, com assimilaçom /ld/ ˃ /l:/:


' in Parada et villa in Riaticus que fuit de Ansuallo' (CODOLGA: Chantada 1073)


Tamém deu orige a um topónimo pola freguesia de Borreiro, Gondomar, Ponte Vedra:


  • +Ansaldi (extinto por Gondomar, Ponte Vedra), em '& inde ad pontem Ulbariae, & inde per rivulum de Ansaldi, & dividit per portum de Cabalariis, & redit ad Sarnosum' (CODOLGA: Tui 1170); 'Guntin, inde ad fluvium montis Ulbariae & ad aquam de Ansaldi, inde ad montem qui est inter Arteman & S. Martinum' (CODOLGA: Tui 1170)


Förstemann (ADN: 131) recolhe: Ansovald, Ansovald, Ansevold, Answald, Ansuald, Ansoald, Ansald, Ansold, Oswald, Osbald, Osold, Asuald, Asold, Asolt, Hasolt.



B.13.- Ansuario ˂ PG *Answarjaz

Antropónimo masculino composto co segundo elemento PG *warjaz 'povoador, habitante, defensor':


in nomine Domini. ego Ansuario vobis domno nostro et serenissimus rex domno Santius (Celanova 929)

Ueremudus abba confirmans (signum). Nouidius abba confirmans (signum). Ansuarius abba confirmans (signum) (CODOLGA: Samos 951)

ipsam cartam quam Ansuario fecerat, (Celanova 1002)


Tem deixados alguns topónimos, a pesares do infrequente do nome:


  • Ansoar (38 hab.- Chantada, Lugo)

  • Ansar (13 hab.- Monterroso, Lugo)

  • Ansar (105 hab.- Mos, Ponte Vedra)

  • Santo Estevo de Ansar (44 hab.- Tavoada, Lugo)˂ 'Laurentii de Pinol, sancta Marina de Cerzeda, sancti Stephani prope Ansuar, sancti Petri de Benivivere, in Asma' (CODOLGA: Osseira 1238)


A evoluçom teria sido: Ansuarii* ˃ Ansuar ˃ Ansoar ˃ *Ansaar (assimilaçom vocálica) ˃ Ansar


Em Portugal:


  • Anceiro (Mortagüa, VI) ˂ *ansariu

  • Ansar (Barcelos, BR)


Förstemann (ADN: 131) recolhe só Ansverus.



B.14.- Ansedo ˂ Ansueto ˂ PG *Ansuaþjaz (?)

Nome tal vez exclusivamente galego-português, com presença temperá e abundante:


Heliseus presbiter ts., Viliatus ts., Ansuetus presbiter ts., Senta ts. (Sobrado 787)

de Iria, Baldericus presbiter ts., Petrus presbiter ts., Ansuetus presbiter ts., Franzemirus presbiter ts., (Sobrado 818)

Vistremirus, Dactus, Ansuetus clericus, Fredericus, Ardaldus presbiter (Celanova 842)

Fredenanda ts., Galendus ts., Ansuetus presbiter ts., Brettus ts., Froila ts., (Sobrado 887)

Nauantes ts., Suniemiro ts., Petrus ts., Ansueto presbiter ts. [sig.], Visterla ts. (Sobrado 942)

Manni ts. Adaulfo ts. Ansuetus ts. Randulfus ts. (Celanova 955)

Ansuetus presbiter cf., Rudericus presbiter cf., Adelfius licet indignus notuit (Sobrado 968)

Petro Sangici ts. Sedeus Alvarici ts. Munnio Cersarici ts. Anseto ts. Vistremiro ts. Lodofredo ts. (Celanova 1025)

Sungemiro ts., Romarigo ts., Justo, Ansedo ts., Gundulfo ts. (Sobrado 1027)

per illo carvallo de Agramonte et per casa de Ansedo et per ipsa soveraria de Gomarice (CODOLGA: Osseira 1076)


A sua etimologia nom é simples. Poderia ser o mesmo nome que Förstemann recolhe como Asuad (ADN: 131) e remete a *Answadjaz 'Refém dos Deuses ?', mais o ˂e˃ por ˂a˃ requer assumir um influxo metafónico que é praticamente desconhecido na antroponímia germánica galega. Por outra banda, se partimos de PG *Answed- ou similar, surpreende que nom alternem formas **Ansuitus coas anteriores (a antroponímia germánica galega amossa alternáncia e/i onde o proto-germánico tem /e/).


Tem deixado toponímia:


  • Ansede (33 hab.- Narom, Crunha)

  • Ansede (s.d.- Guitiriz, Lugo) ˂ 'Quintana Donega; Nantemiri; Laurario; Uisanoi; Abiani; Nefis; Anseti; Fratres; Longo; scm. Johannem de Astraz; Allego; villa de Frogia' (CODOLGA: Santiago 969)


Em Portugal:


  • Ancede (Baião, Porto)

  • Ancede (Paredes, Porto)

  • Ancede (Vila Nova de Famalicão, Braga)

  • Ancede (Amares, Braga)

  • Ancide (Vila Nova de Famalicão, Braga)


B.15.- Ansulfo ˂ PG *Ansewulfaz

Antropónimo masculino composto cum segundo elemento PG *wulfaz 'lobo, guerreiro (fig.)'. Ansiulfo é o nome dum bispo de Porto que acudiu aos concílios de Toledo IV e VI, na primeira metade so século VII. Era moi provavelmente suevo -lembro ao leitor que nom hai o menor indício de que os godos levaram a cabo nengum tipo de deslocamento, limpeza étnica ou apartheid sobre os suevos ou os galaicos logo de incorporar a Galiza ao seu reino-. Tamém recolho os seguintes:


'Ansulfus presbiter testes. Odario testes. Anagildus presbiter testes. Sison Sesmiro testes' (CODOLGA: Carvoeiro 936)

'Ermorigus presbiter confirma, signo. Ansulfus presbiter confirma, signo.' (CODOLGA: Lugo 993)


Houvo umha Villa Ansulfi em Portugal:


  • +Ansulfi (extinto?, por Braga, Portugal), em 'hereditatem nostram propriam quam habemus in villa Ansulfi sub castro Barbuto territorio Braccare discurentibus aquis ad Catavum' (CODOLGA: Braga 1073)


Förstemann (ADN: 132) recolhe Ansulf, Ansulph, Asulf, Asolf, Osulf, Osolf, Ansculf.



B.16.- Ansoi

Nome masculino e feminino infrequente, composto cum segundo elemento -oi típico da antroponímia germánica galego-portuguesa. Esta primeira cita remete a um home, a segunda a umha mulher:


Quintila, Iulianus, Sindila, Balderedus, Egila, Armentarius, Ansoi, Astroarius, Mundinus, Malellu, Sindinus, (Samos 878)


Teodesinda, Malucca, Egilo, Gonza, Rosalia, Domnina, Guncina, Oihenia, Ansoi, Pinniola; (Sobrado 887)


Förstemann recolhe (ADN: 131 e 132) o nome, masculino e feminino, Aswi. Poderia ou nom ser o mesmo antropónimo.




C.- NOMES SIMILARES: ANSURI ˃ ASSUR

Finalmente, um nome que podemos confundir cos anteriores é o antropónimo oriental (castelám ou basco?) Ansuri ˃ Assuri, que é popular entre condes e gentes da alta sociedade, mais que nom se recolhe entre os labregos (cujos nomes som maioritariamente germánicos) até avançado o século X:


Assuri episcopi cfr. Gatoni abba Veizense cfr. Nunus Auriense abba cfr. (Celanova 879)

Iulianus diaconus. Iensericus presbiter. Placinus diaconus. Ansuri diaconus. Ermegildus. Sereniani Bettoti. (Celanova 886)

sub Christi nomine Dei gratiam Assuri episcopus cfr. (Celanova 889)

Menendus conf., Nunus conf., Assurius conf., Galindus conf., Sigemundus conf. (TA 911)

Recaredus episcopous conf., Assurius episcopus, conf., Sauaricus episcopus conf. (TA 912)

Guncaluus Fernandi ts., Federnandus Ansurit ts., Gudesteus ts. (TA 915)

Sarracinus Nuniz. Assuri. Gondesindus Diaz teatis (CODOLGA: Lugo 915)

sub Christi nomine Assuri Dei gratia episcopus cfr. Guttier Osoriz cfr. Quintila Suariz cfr (Celanova 916)

Frunimius episcopus, conf., Assurius episcopus conf, Salomon episcopus conf. (TA 919)

Ramirus rex confirmans. Gutier Mendiz confirmans. sub Christi auxilio Ansuri aepiscopi Auriense sedis conf. (CODOLGA: Ribas de Sil 921)

Savaricus dumiense sedis eps conf. Assuri auriense sedis eps conf. Didacus conimbricense sedis eps (Samos 922)

Cresconius presbiter ts. Velasco diaconus ts. Zezi diaconus ts. Ansuri diaconus ts. item Assuri diaconus ts. (Celanova 927)

Adefonsus diaconus ts. Assuri diaconus ts. Kintila diaconus ts. (Celanova 942)

Alvaro ts. Arocta ts. Assuri ts. Teodemiro ts. Argemiro ts (Celanova 948)

Aluanus ts., Fafila ts., Assur ts., Froila ts., Nunus ts. (TA 951)

Sisnandus episcopus cfr. Fernandus Assuriz ts. Pelagius Gundisalviz ts. (Celanpva 955)

Quendamiro diaconus Elias diaconus Ansuri diaconus Pepi diaconus Felix diaconus (Samos 960)

Nouidius episcopus cf., Garsia Ouequiz cf., Ansuri Pepiz cf., clarus et magnus Uelascus episcopus cf., (Sobrado 968)

Adaulfus abba ubi presens fui cfr. Ansuri abba ubi tunc presens cfr. Zamarius Quiriaci. (Celanova 982)

comites Fredenandus Gundisaluiz. Ansur Fredenandiz. Osorio Monnioz. Didaco Munnioz. (Celanova 982)

Sanda, Ledegundia, Cesauo et germana sua Guntina cum filiis suis, Ansuri, Guntino, uel quanticumque ex ipsa progenia sunt (Sobrado 1000)

do vobis fratri Cresconio medietatem de pumare quem cum fratre Ansuri meam rationem integram vobis concedimus. (Celanova 1005)

Aloitus, Froila, Ansurus, Aluarus, Rudericus (Sobrado 1037)

ganantia de Ansur Pelaiz quanta fuerit sua veritate (Celanova 1063)

Didaco Gomez, cf. Didaco Ansuriz, cf. Fredenando, gratia Dei rex, cf. (Lourençá 1064)

Muninus Fernandiz conf., Didacus Ansuriz conf., Didacus Gomez conf. (TA 1066)

Ferdenando Fernandiz comes cnf. Petrus Ansuriz comes cnf. Pelagio Pelaiz filii comes cf. (CODOLGA: Tui 1071)

Eronius auriensium sedis episcopus et ducis Petro Pelaiz, Petro Ansuriz, (Samos 1082)

ego Comes Rodericus in Castella cf. ego Petrus Ansuriz comes in Saldania cf. Froila Diaz comes in Aguilar cf. (CODOLGA: Osseira 1112)

Veremudo Gresulfiz cfr. Rudericus Ansuriz cfr. Froila Tetoniz cfr. (…) Adaulfius Almenize ts. Eita Ansuriz ts. (Celanova 1025)


Este nome nom tem deixado toponímia associada a pesares da sua popularidade entre condes, abades e bispos, evidenciando que a toponímia antroponímica da Galiza é maioritariamente anterior (e provavelmente moi anterior) ao ano 900.



Comentarios

  1. Amigo Cossue: Entre as ausencias do meu libro “Nomes do Ribeiro”, unha das que máis sinto é a dun pequeno pobo da freguesía de Banga, de a penas dúas casas. Chámase Casansedo, e cada vez que baixo do Carballiño a San Clodio, ó pasar polo Barón, preséntase alí de fronte lembrándome o meu descoido. Aínda non me explico ben a súa ausencia do libro, xa que estaba recollido e escrito, pero calculo que se me escapou nalgún momento en que fun ó nomenclator, e alí non aparece. Tampouco no mapa do Sixpac, nin nos 1:5000 da Xunta. Non obstante está nos 1:25000 do MOPU. Supoño que pola mesma causa non está incluído no rastro toponímico que rexistras para o nome Ansedo. Sen dúbida o máis claro é este Casansedo de Banga, que se corresponde coa casa de Ansedo da CD de Oseira (1176).

    Por certo, gustoume moito na contestación do outro día ler a expresión ¡concho!, que utilizaba moito no Ribeiro. Tamén me gustaría comentar algunha cousa contigo, se non che importa mándame un correo ó enderezo que figura na miña web.

    Unha aperta, Frutos.

    ResponderEliminar
  2. Uau. Confirmo que no sigpac do Ministerio de Medio ambiente (http://sigpac.mapa.es/fega/visor/) si ven Casansedo, topónimo que descoñecía pero que claramente pertence aqui :-)

    ResponderEliminar

Publicar un comentario

Deixe o seu comentario:

O máis visto no último mes